Wiedeń – struktura miasta i krótki zarys historyczny.
Struktura osadnictwa miasta Wiednia jest uwarunkowana ukształtowaniem terenu. Dzielnice wewnętrzne miasta leżą na wzniesieniu, które układa się tarasowo od niziny Dunaju do Lasu Wiedeńskiego. Na południowym wschodzie teren oddzielony jest od kotliny wiedeńskiej przez wzniesienia Wienerberg i Laaerberg. Dzielnice na północ od koryta rzeki Wien wznoszą się na małych wypukłościach, ponieważ pod wpływem erozji strumieni Lasu Wiedeńskiego teren został zróżnicowany na równoległe tarasy.

Chociaż początki życia osadniczego na obszarze wiedeńskim sięgają epoki kamiennej – o czym świadczą wykopaliska w Heiligenstadt, na Leopoldsbergu (Górze Leopolda) i w pobliżu dworca w Aspang – właściwa historia miasta Wiedeń rozpoczyna się w I. wieku naszej ery wraz z rzymskim obozem Vindobona.
W 1221 r. Wiedeń otrzymał prawa miejskie oraz prawo-składu. Wyrazem rozkwitu politycznego, kulturalnego i gospodarczego był rozrost miasta wychodzący poza kwadrat byłych, rzymskich murów. Zbudowane ok. 1200 r. mury na Ringu do połowy wieku XIX określały obszar śródmieścia. Awans na stałą rezydencję Habsburgów przez cesarza Ferdynanda I umocnił od 1533 ostatecznie pozycję Wiednia jako metropolii Europy środkowej i stworzył podstawy do późniejszej, barokowej rozbudowy miasta. W końcu XVIII wieku cesarz Józef II wywarł decydujący wpływ na architekturę przedmieścia.
Zniszczenia II wojny światowej dotknęły przede wszystkim dzielnice 2, 3 i 4, jednakże uszkodzone budowle i budynki zostały odnowione i uzupełnione podczas prowadzonych prac remontowych.

Historia budowli
Ten Dom Boży w 3 dzielnicy Wiednia był pierwotnie kościołem przyszpitalnym. Szpital cesarski lub dworski, który od polowy XVI wieku miał swoją siedzibę na Ballhausplatz, został przeniesiony w 1754 r. na Rennweg. Założony tam przez cesarza Karola IV szpital świętej Trójcy został przeniesiony na przedmieście Alser. Maria Teresa zarządza budowę traktu do szpitala cesarskiego a także nowego kościoła poświęconego św. Krzyżowi.

Architektem rokokowego kościoła (dzisiaj ciekawego zabytku tego stylu) był bardzo ceniony przez cesarzową Marię Teresę Mikołaj Pacassi, urodzony w 1716 r. w Wiener Neustadt.
Osiem lat (1755 – 1763) trwała budowa tego pomnika terezjańskiej architektury. Jego wnętrze ukazuje znane także z Schoenbrunn formy stylu rokoko.
l listopada 1763 r. kościół na pamiątkę pierwszej, szpitalnej kaplicy św. Krzyża (później kaplica św. Katarzyny) został poświęcony czci św. Krzyża.
W 1769 r. na kościele pojawiły się uszkodzenia, które zostały usunięte przez budowniczego Piotra Mollnera według instrukcji Jeana Baptiste Brequin. Wtedy Pacassi – budowniczy kościoła – zaprotestował ostro przeciw podjętym zmianom.
W ten sposób kościół otrzymał swój dzisiejszy wygląd i wczesnojózefińską, klasyczną formę budowli. Na przestrzeni wieków tej przepięknej budowli sakralnej kilkakrotnie groziło niebezpieczeństwo zburzenia.

Różne narodowości monarchii habsburskiej miały w Wiedniu od czasu baroku swoje własne kościoły, w których mogły słuchać Słowa Bożego w swoim języku ojczystym.
Polski zakon Zmartwychwstańców złożył w 1892 r. wniosek o przekazanie kościoła. Do wniosku przychylono się w 1897 r.
Przeprowadzona w 1898 r. renowacja spowodowala nieistotne zmiany budowli. Została podniesiona wieża i poszerzono dobudówkę z tyłu kościoła.
Określenie „kościół gwardyjski” pochodzi od gwardii galicyjskiej, która w 1782 r. otrzymała od cesarza Józefa II były szpital i kościół.

Budowla
Styl rokoko przyszedł do Austrii z Bawarii ok. 1730 r. Od 1740 r. w austriackim baroku można zauważyć mniej lub bardziej silne wpływy rokoka francuskiego.

Bryła zewnętrzna
Kościół gwardyjski jest prostą, czworoboczną, regularnie zamkniętą budowlą z dachem krytym dachówką, zieloną kopułą oraz dzwonnicą w kształcie hełmu.
Ryzalit środkowy fasady głównej od strony Rennwegu flankowany jest po obu stronach wklęsłymi ścianami z zamarkowanymi oknami przechodzącymi w kierunku ścian bocznych. Poprzez nadbudowę z owalnym oknem przestrzennie wyeksponowane są wejścia w fasadach bocznych. Na wszystkich fasadach widoczne są podziały ramowe, nad nimi znajduje się belkowanie i dach namiotowy z wielką, znajdującą się nad kopułą latarnią, dzieloną lizenami.
Brama główna jest ozdobiona trójkątnym frontonem i opadającą girlandą, podczas gdy nad wejściami bocznymi znajdują się tylko owalne okna.
Od strony północnej znajduje się płasko zakończony, 3-kondygnacyjny dobudowany chór. Dobudowa harmonizuje z podziałami ramowymi jak również z wyeksponowanym ryzalitem środkowym.

Wnętrze
Wnętrze kościoła stanowi przykryta kopułą przestrzeń centralna, która rozwinęła się z ośmiokąta. Charakterystyczne dla tego pomieszczenia są bogate biało-złote dekoracje. Na uwagę zasługują masywne filary z korynckimi pilastrami. Między nimi w osi poprzecznej znajdują się półkoliste boczne wejścia, a w osi podłużnej na dwóch filarach empora organowa i szerokie, prostokątne otwarcie na chór. Powyżej widzimy okrężne belkowanie z gzymsem a na środku owalną kopułę z kasetonowymi żebrami i rozległą, obrazowo wzbogaconą dekorację z ornamentem muszlowym oraz kopułą zwieńczoną pilastrowo podzieloną latarnią z rozetą. Pomieszczenie chórowe jest poprzeczno-owalne, ozdobione dekoracyjnym podziałem pól i pilastrów. Nad obrazem ołtarza uwagę zwraca gzymsowe belkowanie oraz lustrzane sklepienie z żebrami, zwieńczone latarnią.
Z okazji przekazania budowli polskiemu zakonowi umieszczono w kościele dwie tablice pamiątkowe dedykowane cesarzowi Franciszkowi Józefowi I w języku polskim oraz niemieckim.
Ze swymi pełnymi formami rokokowymi, bogatą sztukaterią w bieli i złocie oraz swoją głęboko osadzoną żebrowaną kopułą kościół sprawia dostojne wrażenie.

Wystrój
Wystrój kościoła pochodzi w większości z końca XVIII wieku. Z tego okresu a także z pierwszej połowy XIX wieku pochodzą ołtarze. Obraz znajdujący się za klasycystycznym, wielkim ołtarzem Piotra Strudela przedstawia Chrystusa na Krzyżu otoczonego unoszącymi się aniołami. Powstał najprawdopodobniej ok. 1712 r. i przypuszczalnie pochodzi jeszcze z kaplicy hiszpańskiego szpitala na placu Ballhaus. Najświętszy Sakrament przechowywany jest w tabernakulum, które jest osłonięte pozłacaną, drewnianą płaskorzeźbą, która przedstawia Ostatnią Wieczerzę i Chrzest Chrystusa. Pochodzi ono z 1775 r. Na nim stoją cztery bogato zdobione relikwiarze z połowy XVIII wieku.
Godny uwagi jest prawy ołtarz boczny z obrazem św. Elżbiety Portugalskiej, otoczonej biednymi. Jest to włoskie dzieło z połowy XVII wieku. Drugi obraz w tym ołtarzu, przedstawia popiersie Mater Dolorosa (druga połowa XVII wieku). Jest on bardzo bliski kręgu Ribery.

Wspaniałym kolorytem odznacza się obraz lewego ołtarza bocznego, przedstawiający śmierć św. Józefa, dzieło Ignaca Heinitz von Heizenthal (pierwsza połowa XVIII wieku). Poniżej środkowej części ołtarza św. Józefa znajduje się kopia Obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, przed którą także dzisiaj modlą się wierni.
Sześcioboczny kosz klasycystycznej ambony przedstawia na swoich płaskorzeźbach Dobrego Siewcę, Faryzeusza i Celnika, na zwieńczeniu kazalnicy można rozpoznać tablice przykazań, Węża Miedzianego oraz kielich (1795).
Za symbol łączności między Austrią i Polską rektorat kościoła uważa budowę organów papieskich, które papież Jan Paweł II poświęcił 12.września 1983 r. Organy te, wykonane przez firmę Rieger ze Schwarzach zastąpiły stare z 1764 r., wykonane przez wiedeńskiego, dworskiego organmistrza Jana Fridolina Ferstla.
Godna uwagi jest także XVIII-wieczna stiukowa rzeźba – Pieta, która znajduje się w zakrystii. Prawdopodobnie pochodzi ona tak samo jak obrazy z ołtarzy ze starego szpitala dworskiego na placu Ballhaus.